دیابت بارداری چیست و چگونه باید آن را کنترل کنیم؟
دیابت بارداری | محور پزشکی آسیا
دیابت بارداری که به آن gestational diabetes mellitus گفته میشود بین 3 تا 20 درصد از زنان بازدار را تحت تاثیر قرار میدهد. این نوع دیابت با افزایش سطح قند خون تا پایان سه ماهه دوم و سوم بارداری خود را نشان میدهد. در 90 درصد از موارد علایم این نوع دیابت بعد از زایمان از بین میرود اما مادرانی که به آن مبتلا بوده اند در خطر جدی بروز دیابت نوع دوم قرار میگیرند.
برخی زنان در اولین بارداری خود دچار دیابت بارداری میشوند. به این بیماری، دیابت حاملگی هم گفته میشود. زنان مبتلا به دیابت حاملگی باید در دوران بارداری و پس از آن برخی اقدامات مراقبتی را مورد توجه قرار دهند. در صورتی که این بیماری تحت درمان قرار نگیرد ممکن است مشکلاتی را برای مادر و جنین به همراه داشته باشد، اما با مراقبتهای ویژه و استفاده از محصولاتی مانند جوراب دیابتی میتوان از بروز بسیاری از ناراحتیهای ناشی از آن جلوگیری کرد.
دیابت در بارداری نوعی دیابت است که در زنان باردار که قبل از بارداری مبتلا به دیابت نبودهاند دیده میشود. برخی زنان بیش از بارداری دچار دیابت بارداری میشوند. دیابتهای دوران بارداری معمولاً در اواسط دوران بارداری خود را نشان میدهند. پزشکان غالباً بین هفتههای 24 تا 28 بارداری دستور انجام آزمایشها را میدهند. غالباً دیابت دوران بارداری را میتوان به وسیله خوردن غذاهای سالم و انجام تمرینات منظم ورزشی کنترل کرد. گاهی اوقات زنان مبتلا به دیابت بارداری باید انسولین مصرف کنند و از برخی ابزار مانند جوراب دیابتی استفاده نمایند. جورابهای دیابتی برای کاهش احتمال آسیبدیدگی پاها، افزایش گردش جریان خون و حفظ خشکی پاها طراحی شدهاند.
علل ابتلا به دیابت بارداری چیست؟
دیابت بارداری به دلیل برخی تغییرات هورمونی که در دروان بارداری ایجاد میشود بروز میکند. جفت جنین ارگانی است که نوزاد را به رحم وصل میکند (با بند ناف) و مواد غذایی را از مادر به جنین میرساند. افزایش سطح برخی هورمونها در جفت جنین میتواند از ترشح انسولین (هورمونی که باید قند خون را کنترل کند) جلوگیری کرده و مدیریت قند خون را مختل نماید. به این بیماری مقاومت انسولین گفته میشود. با رشد جفت در دوران بارداری، هورمونهای بیشتری تولید شده و مقاومت انسولین افزایش مییابد. معمولاً پانکراس مادر قادر به تولید انسولین بیشتر میباشد (حدود 3 برابر میزان طبیعی) تا بر مقاومت انسولین غلبه کند. اگر نتوانست، سطح قند خون افزایش یافته و باعث ابتلا به دیابت بارداری میشود.
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در چه افرادی بیشتر است؟
برخی عواملی که احتمال ابتلا به دیابت حاملگی را در دوران بارداری افزایش میدهند عبارتند از:
- داشتن اضافه وزن قبل از بارداری (اگر وزن شما حداقل 20 درصد بیش از وزن نرمال باشد).
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت (اگر والدین یا خواهر و برادر شما به دیابت مبتلا باشند).
- سن بیش از 25 سال داشته باشید.
- قبلاً کودکی را به دنیا آورده باشید که وزن او بیش از 4.5 کیلوگرم بوده است.
- در گذشته کودک مرده به دنیا آورده باشید.
- در حاملگی اخیر خود به دیابت بارداری مبتلا شده باشید.
- تشخیص پیش دیابت
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
دیابت بارداری چگونه تشخیص داده میشود؟
دیابت بارداری معمولاً بین هفتههای 24 و 28 ام دوران بارداری تشخیص داده میشود (زمانی که معمولاً مقاومت انسولین شروع میشود). اگر شما در گذشته دیابت بارداری داشتهاید یا اگر پزشک احتمال ابتلا به دیابت بارداری بدهد باید قبل از هفته 13 ام بارداری برخی آزمایشها را انجام دهید. برای بررسی ابتلا به دیابت بارداری، شما باید آزمایشی به نام آزمایش تحمل قند دهانی بدهید. شما به سرعت یک مایع شیرین مینوشید که حاوی 50 گرم قند است. بدن این قند را به سرعت جذب میکند و باعث میشود که ظرف مدت 30 تا 60 دقیقه سطح قند خون شما افزایش یابد. حدود 30 دقیقه پس از نوشیدن محلول از رگ شما نمونه خون گرفته میشود. آزمایش خون نشان میدهد که محلول شیرین نوشیده شده چگونه متابولیزه میشود. اگر نتیجه آزمایش عادی نبود، شما باید دوباره بدون خوردن نوشیدنی آزمایش خون بدهید. اگر نتایج این آزمایش ثانویه هم غیرعادی باشد شما به دیابت بارداری مبتلا شدهاید.
دو روش تشخیص دیابت حاملگی:
1- اغلب مراکز از روشی استفاده میکنند که در دو نوبت جداگانه انجام میشود . این فرآیند با آزمایش میزان گلوکز خون ( قند ) ۱ ساعت پس از نوشیدن یک مایع قندی حاوی ۵۰ گرم گلوکز در هر زمان از روز آغاز میشود . اگر نتیجه زیر ۷.۸ mmol بر لیتر باشد، وضعیت نرمال است .
بیش از ۱۱ mmol بر لیتر ، نشان دهنده دیابت حاملگی است .
اگر نتیجه تست بین ۸ و ۱۱ mmol بر لیتر قرار داشته باشد ، پزشک تقاضای دومین تست خون برای اندازهگیری میزان گلوکز خون ( قند ) را خواهد کرد ، سپس باید آزمایشهای خون ۱ ساعت و ۲ ساعت پس از نوشیدن ۷۵ گرم گلوکز انجام شود . اگر پس از نوشیدن مایع قندی میزان قند خون بیشتر از:
- 5 / 3 میلی مول بر لیتر
- 10/6 mmol بر لیتر 1 ساعت پس از نوشیدن مایع شیرین
- 0 / ۹ mmol بر لیتر 2 ساعت پس از نوشیدن مایع قندی
باشد بیماری دیابت حاملگی تایید میشود.
2- روش دوم تست تحمل قند دهانی ( OGTT ) با یک مایع شیرین حاوی ۷۵ گرم گلوکز و سه تست خون میباشد .
تشخیص در صورتی که یکی از سه تست مقداری برابر یا بیشتر از مقادیر زیر را نشان دهد، انجام میشود.
- ۵ میلی مول بر لیتر پس از نوشیدن مایع قندی
- 10 میلی مول بر لیتر 1 ساعت پس از نوشیدن مایع قندی
- ۸.۵ میلی مول بر لیتر 2 ساعت پس از نوشیدن مایع قندی
مشکلات دیابت حاملگی در دوران بارداری
قند خون که در زنان مبتلا به دیابت حاملگی به درستی کنترل نمیشود میتواند باعث بروز مشکلاتی برای وی و فرزند او شود که برخی از آنها عبارتند از:
دیابتی که به درستی کنترل نشود باعث افزایش قند خون نوزاد نیز میشود. نوازد بیش از حد تغذیه شده و رشد بیشتری خواهد داشت. این عارضه علاوه بر این که باعث ناراحتی بیشتر زنان در آخرین ماههای دوران بارداری میشود باعث بروز مشکلاتی برای مادر و فرزند در زمان زایمان نیز میشود. ممکن است مادر برای زایمان نیاز به سزارین پیدا کند. نوزاد ممکن است به دلیل فشار وارده بر شانههایش در زمان تولد دچار آسیبدیدگیهای عصبی شود.
سزارین عملی است که در آن نوزاد از شکم مادر خارج میشود. زنان مبتلا به دیابت کنترل نشده بیش از سایرین برای تولد نوزاد خود نیاز به سزارین پیدا میکنند. زمانی که نوزاد از طریق سزارین متولد شود، دوران بهبود مادران پس از زایمان طولانیتر میشود.
زمانی که فشار خون زن باردار بالا باشد، پروتئین در ادرار او دیده شده و انگشتان دست و پای وی متورم شده و بهبود نمییابد، در این صورت ممکن است وی به پره اکلامپسی مبتلا شده باشد. این یک مشکل خطرناک بوده که باید به دقت توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گرفته و مدیریت شود. فشار خون بالا باعث آسیب دیدن مادر و نوزادی که هنوز متولد نشده میشود. همچنین ممکن است باعث زایمان زودرس شده که میتواند منجر به تشنج یا سکته مغزی (وجود لخته خون یا خونریزی در مغز و در نتیجه آسیبدیدگی مغز) در زن بارداری در هنگام وضع حمل شود. فشار خون زنان مبتلا به دیابت بیش از سایر زنان است.
افراد مبتلا به دیابت که انسولین یا داروهای دیگر مصرف میکنند ممکن است دچار افت زیاد قند خون شوند. پایین آمدن قند خون اگر به موقع درمان نشود بسیار خطرناک و حتی مهلک است. از پایین آمدن قند خون زنان باید به طور جدی پیشگیری کرد و آن را در اسرع وقت درمان نمود. اگر دیابت زنان در دروان بارداری به درستی کنترل نشود، ممکن است کودک بلافاصله پس از تولد دچار افت قند خون شود. قند خون نوزاد باید تا چید ساعت پس از زایمان به دقت تحت نظر باشد.
خطرات و عوارض احتمالی دیابت بارداری
در صورتی که دیابت بارداری به درستی کنترل نشود و سطح قند خون بالا بماند خطرات زیر محتمل هستند.
برای مادر:
- مایع آمنیوتیک اضافی که ریسک تولد زودرس را افزایش میدهد
- ریسک بالای نیاز به سزارین یا زایمان واژینال بسیار سخت ( به دلیل وزن کودک ، از جمله دلایل دیگر )
- فشار خون بالا ( فشار خون بالا و تورم )
- ریسک بالاتر دیابت پس از زایمان یا دیابت نوع ۲ در آینده ( ۲۰ % تا ۵۰ درصد در طول ۵ تا ۱۰ سال از زایمان )
برای نوزاد :
- وزنی بالاتر از نرمال در زمان تولد ( بیش از ۴ کیلوگرم یا ۹ پوند )
- Hypoglycemia ( کاهش سطح قند خون ) در زمان تولد
- ریسک گیر کردن شانههای نوزاد در طول فرایند زایمان در کانال تولد
- ریسک چاقی و عدم تحمل گلوکز در اوایل بزرگسالی ( به خصوص در صورتی که وزن زاد و ولد بیش از ۴ کیلوگرم یا ۹ پوند باشد )
- زردی ، به خصوص اگر نوزاد نارس باشد
- فقدان کلسیم در خون
- مشکلات تنفسی
کنترل مناسب دیابت بارداری به طور قابل توجهی خطرات ناشی از آن را در مادر و کودک کاهش میدهد.
5 نکته برای زنان مبتلا به دیابت بارداری
- غذاهای سالم میل کنید: در وعدههای غذایی خود از غذاهای سالم مناسب برای افراد مبتلا به دیابت استفاده کنید. متخصص تغذیه میتواند به شما در داشتن یک برنامه غذایی سالم کمک کند. متخصص تغذیه همچنین میتواند به شما، چگونگی کنترل قند خون در دوران بارداری را آموزش دهد.
- به طور مرتب و منظم ورزش کنید: ورزش کردن یک روش دیگر برای کنترل قند خون است. ورزش کردن به حفظ تعادل مصرف مواد غذایی نیز کمک میکند. پس از مشورت با پزشک، شما میتوانید در دوران بارداری و پس از زایمان به طور منظم ورزش کنید. حداقل 30 دقیقه در 5 روز از هفته ورزشهای فیزیکی متوسط انجام دهید. پیادهروی سریع، شنا کردن یا بازی کردن فعالانه با بچهها از جمله این فعالیتهای ورزشی هستند.
- اندازهگیری قند خون به طور مستمر: از آنجا که بارداری ممکن است نیاز بدن به انرژی را تغییر دهد، سطح قند خون میتواند به سرعت تغییر کند. به طور مستمر قند خون خود را طبق دستور پزشک اندازهگیری کنید.
- در صورت نیاز از انسولین استفاده کنید: گاهی اوقات زنان مبتلا به دیابت بارداری باید از انسولین استفاده کنند. اگر پزشک استفاده از انسولین را تجویز کرده است، این کار را مطابق با دستور وی انجام دهید تا سطح قند خون شما تحت کنترل باشد.
- برای تعیین سطح قند خون پس از زایمان آزمایش بدهید: 6 تا 12 هفته پس از زایمان و همچنین هر 1 تا 3 سال یک مرتبه آزمایش قند بدهید. دیابت در بسیاری از زنان مبتلا به دیابت حاملگی پس از وضع حمل از بین میرود. زمانی که این دیابت برطرف نشد، به آن دیابت نوع 2 گفته میشود. حتی اگر دیابت پس از تولد نوزاد برطرف شده نیمی از زنان مبتلا به دیابت بارداری ممکن است در آینده به دیابت نوع 2 مبتلا شوند. زنان مبتلا به دیابت حاملگی باید به انجام تمرینات ورزشی و پیروی از یک رژیم غذایی سالم پس از زایمان ادامه دهند تا از ابتلای آنها به دیابت نوع 2 جلوگیری شده یا به تأخیر بیفتد. وی باید به پزشک خود یادآوری کند که قند خون او را هر 1 تا 3 سال یک مرتبه اندازهگیری کند.
اهمیت یک رژیم متعادل
یک رژیم متعادل برای کنترل میزان گلوکز خون ( قند ) و برای بارداری سالم ضروری است . هنگامی که مادر دچار دیابت بارداری میشود ، نیاز به تغییراتی خاص در رژیم غذایی مادر شامل مقدار کربوهیدرات در هر وعده غذایی وجود دارد . رژیم غذایی تحت کنترل کربوهیدرات ، پایه و اساس درمان است . ضروری است که کربوهیدراتها را به طور کامل حذف نکنیم اما به جای آن توزیع آنها را در طول روز کنترل کنیم .
برنامه غذایی شما
یک رژیم غذایی به شما کمک میکند برنامه غذایی خود را براساس نیازهای انرژی خود ایجاد یا اصلاح کنید . رژیم غذایی همچنین به شما در مورد مواد غذایی مهم برای گنجاندن در رژیم غذایی خود در دوران بارداری توصیه های مفیدی میکند .
- پروتئین
- اسید های چرب خاص
- آهن
- فولیک اسید
- ویتامین دی
- کلسیم
چرا افراد مبتلا به دیابت باید جورابهای خاص بپوشند؟
با این که همه افراد مبتلا به دیابت نیاز به استفاده از جوراب دیابت ندارند اما این افراد بیشتر مستعد آسیبدیدگی و عفونت در پاهای خود هستند زیرا سیستم گردش خون، سیستم عصبی و حتی سیستم ایمنی بدن آنها آسیب دیده است. جورابهای دیابت برای جلوگیری از عواقب خطرناک و آسیبزا که به دلیل ابتلا به این بیماری ممکن است ایجاد شوند مورد استفاده قرار میگیرند. به عنوان مثال، آسیبدیدگی عصبی (یا نوروپاتی) باعث کاهش تواناییهای حسی و افزایش احتمال آسیبدیدگی میشود. مشکلات مرتبط با گردش جریان خون ممکن است توانایی بدن در بهبودی را کاهش دهد و افزایش سطح قند خون بر سیستم ایمنی بدن تأثیر بگذارد. همه این بیماریها باعث میشوند که احتمال آسیبدیدگی و عفونت در پاها افزایش یابد. جورابهای دیابتی برای کاهش این عوارض طراحی شدهاند. برخی مزایای استفاده از جورابهای دیابتی عبارتند از:
- عدم انقباض: جورابهای دیابتی باید گشاد بوده و باعث فشار آمدن به پاها نشوند. جورابهای تنگ ممکن است گردش جریان خون را مسدود کرده و برای افرادی که مشکلات مرتبط با گردش خون دارند ایجاد ناراحتی کند.
- قرار دادن پد: پد و ضربهگیر اضافی برای قسمتهای حساس میتواند از آسیبدیدگی جلوگیری کرده و راحتی بیمار را افزایش دهد. معمولاً پدهای اضافی در کف جوراب، اطراف انگشتان و در پاشنه جوراب قرار داده میشوند.
- گرما: دیابت ممکن است باعث تنگ شدن عروق خونی شده و گردش جریان خون در پاها را کاهش دهد. جورابهای دیابت باید پارچهای باشند و با گرمایی که ایجاد میکنند باعث بهبود گردش جریان خون در پا شوند.
- سفید بودن: جورابهای افرادی که اختلالات حسی دارند باید سفید باشد تا تخلیه یا ترشح زخم دیابتی به راحتی مشخص شود.
- جذبکننده رطوبت: خشک نگه داشتن پاها برای جلوگیری از بروز عفونتهای پوستی از اهمیت زیادی برخوردار است. امروزه، بسیاری از جورابهای دیابتی از ترکیب موادی مانند آکریلیک، پلی استر، بامبو و زغال چوب ساخته میشوند که توانایی آنها در جذب رطوبت بیشتر از جورابهای نخی و پنبهای است ساخته میشوند.
- آنتی میکروب: این نیز یکی از ویژگیهای مهم جورابهای دیابتی است زیرا از رشد قارچها و باکتریها در محیط مرطوب و مستعد پاها جلوگیری میکند.
- الیاف نرم: جورابهای دیابتی معمولاً از پارچههای ریزبافت و از موادی مانند بامبو ساخته میشوند تا ساییدگیهای خشن و اعمال نیروی برشی روی پوست را کاهش دهند.
سؤالات رایج
سؤالاتی که ممکن است برای خانمهای باردار که دچار دیابت حاملگی شدهاند، به وجود بیاید عبارت است از:
آیا اگر به دیابت حاملگی دچار شدید به این معنی است که همیشه دیابت خواهید داشت؟
دیابت بارداری پس از زایمان برطرف میشود اما زنانی که به قند حاملگی مبتلا شدهاند بیشتر در معرض ابتلا به دیابت در ادامه زندگی خود هستند. برخی از زنان مبتلا به دیابت بارداری ممکن است قبل از حاملگی هم دیابت خفیف داشتهاند که از آن مطلع نبودهاند. دیابت در این زنان از بین نمیرود و ممکن است مادامالعمر با آنها باشد.
دیابت بارداری چگونه بر زنان باردار اثر میگذارد؟
زنان مبتلا به دیابتت بارداری، قند بیشتری به جنین خود میدهند. این قند اضافی باعث افزایش وزن جنین میشود. جنین بزرگ (4.5 کیلو یا بیشتر) میتواند باعث بروز برخی عوارض برای مادر شود که عبارتند از:
- مشکلات وضع حمل
- نیاز به سزارین
- خونریزی شدید پس از زایمان
- پارگی شدید واژن یا قسمت بین واژن و مقعد در هنگام وضع حمل
دیابت بارداری بر نوازد چه تأثیری میگذارد؟
کودکان متولد شده از زنان مبتلا به دیابت بارداری ممکن است اختلالات تنفسی و زردی داشته باشند. قند خون این نوزادان پایین است. کودکان بزرگ بیشتر در معرض آسیبدیدگیهای هنگام تولد به روش طبیعی مانند آسیبدیدگی شانهها هستند. نوزادان بزرگ ممکن است به بخش مراقبتهای ویژه نوزادان منتقل شوند. همچنین احتمال زایمان زودرس در زنان مبتلا به دیابت بارداری وجود دارد.
آیا ورزش منظم به کنترل دیابت حاملگی کمک میکند؟
ورزش کردن به حفظ قند خون در سطح نرمال کمک میکند. شما و متخصص زنان و زایمان یا پزشکان دیگر در مورد میزان و چگونگی انجام ورزشهای مناسب تصمیم میگیرید. به طور عمومی، 30 دقیقه انجام ورزشهای متوسط هوازی در 5 روز از هفته توصیه میشود (یا حداقل 150 دقیقه در هفته). پیادهروی یک ورزش عالی برای همه زنان باردار است. علاوه بر انجام تمرینات هوازی، 10 تا 15 دقیقه در روز پس از صرف هر وعده غذایی راه بروید. با انجام این کار قند خون شما بهتر تنظیم میشود.
حتی اگر پیش از بارداری نیز قائل به فعالیت بدنی نبوده اید میتوانید به آرامی برنامه ورزشی خورد را در زمان بارداری اجرا کنید. فعالیت های مناسب ورزشی برای زنان باردار شامل: پیاده روی – رقص – دوچرخه سواری – کار با دستگاه – و پیاده روی سریع میباشند.
البته از انجام ورزش های سنگین و خطرناک که خطر افتادگی و یا آسیب جدی در طی آن برای شما وجود دارد خودداری کنید. مهم تر از همه باید توجه داشته باشید که به میزان کافی (قبل، بعد و در طول ورزش) آب بنوشید و میزان قند خون خود را به طور منظم بررسی کنید. قبل از شرکت در فعالیت های ورزشی دوز انسولین باید کم شود تا ریسک کم بود قند خون در بدن کاهش یابد.
آیا ابتلا به دیابت حاملگی بر زایمان تأثیر میگذارد؟
بیشتر زنان مبتلا به قند در بارداری کنترل شده میتوانند دوران بارداری خود را به طور کامل به اتمام برسانند اما اگر مشکلاتی برای سلامت مادر یا جنین پیش آمد ممکن است زایمان زودرس (با استفاده از داروها و ابزارها) مورد توجه قرار گیرد. با این که بیشتر زنان مبتلا به دیابت بارداری میتوانند به طور طبیعی زایمان کنند، اما احتمال لزوم انجام سزارین در این زنان بیشتر است. اگر متخصص زنان و زایمان یا پزشکان دیگر تشخیص دهند که کودک برای زایمان طبیعی بسیار بزرگ است با شما در مورد مزایا و معایب زایمان به روش سزارین صحبت شده و برای این کار برنامهریزیهای لازم صورت میگیرد.
بعد از زایمان
در اکثر موارد دیابت بارداری بعد از زایمان از بین میرود اما این نوع دیابت میزان ریسک ابتلا به انواع دیگر دیابت را برای مادر باردار افزایش میدهد. به خصوص در صورتی که مادر نتواند وزن خود را پس از زایمان کنترل کند. برای پیشگیری از بروز چنین شرایطی باید با ورزش و رژیم غذایی سالم وزن خود را کنترل کنید. همچنین توصیه میشود بین هفته ششم تا ماه ششم بعد از زایمان میزان قند خون خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که به حالت نرمال بازگشته است. توصیه میشود قبل از بارداری بعدی با پزشک خود مشورت نمایید.
شیردهی
شیر دهی برای تمامی مادران توصیه میشود چرا که بهترین غذا برای نوزاد شیر مادر است. علاوه براین شیر دهی وزن اضافه شده در زمان بارداری را متعادل نموده و میزان قند خون و فشار خون مادر را کاهش میدهد که این به نوبه خود مانع بروز دیابت نوع دوم خواهد بود. فرزندانی که در دوران نوزادی از شیر مادر خود تغذیه شده اند نیز کمتر در معرض ابتلا به چاقی و دیابت قرار دارند.
برای پیشگیری از مشکل کاهش قند خون در نوزادان تازه به دنیا آمده شیردهی به محض تولد کودک توصیه میشود. مواد مغذی مورد نیاز مادران در این دوران مانند سه ماه اخر بارداری خواهد بود.
برچسب ها: تشخیص دیابت بارداری، برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم، عوارض دیابت بارداری، پیشگیری از دیابت بارداری، درمان دیابت بارداری در طب سنتی، علائم دیابت بارداری در ماه سوم، درمان دیابت بارداری با انسولین، علائم دیابت بارداری در ماه هفتم